Ο Νόμος 4009/2011 για τα Α.Ε.Ι. παραλύει το Πανεπιστήμιο

Toυ Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Ομότιμου Καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

«Ως γενετιστής θα έλεγα, ότι ωσάν οι συντάκτες του νέου νομοσχεδίου να έπαθαν μια μαζική γενετική μετάλλαξη και από εκεί που το 1982 είχαν θεσμοθετήσει, όπως έλεγαν,  ένα  απόλυτα Δημοκρατικό Πανεπιστήμιο, σήμερα εισάγουν ένα απόλυτα Ολιγαρχικό  και Συγκεντρωτικό Πανεπιστήμιο»… Ο  Νόμος 4009/2011 για τα Α.Ε.Ι. προβλέπει: α) η εξουσία να συγκεντρώνεται σε ελάχιστα και σε πολλές περιπτώσεις διορισμένα μονοπρόσωπα όργανα. β) καταργεί πετυχημένες ακαδημαϊκές και διοικητικές μονάδες του Πανεπιστημίου με αποτέλεσμα τη βαθμιαία παράλυσή του. Ο Νόμος 1268/1982 για τα ΑΕΙ εισήγαγε μια ρηξικέλευθη μεταρρύθμιση. Το ακαδημαϊκό προσωπικό που είχε την ευθύνη της εκπαίδευσης και της έρευνας κατείχε θεωρητικά το 50% του εκλεκτορικού σώματος για εκλογή  Πρύτανη, ενώ σχεδόν το υπόλοιπο 50% το κατείχαν οι φοιτητές. Στην πράξη όμως, οι φοιτητές αρκετές φορές είχαν τη δυνατότητα να εκλέξουν – με τις γνωστές και κατακριτέες διαδικασίες - ως Πρύτανη, Κοσμήτορα ή  Πρόεδρο Τμήματος μέλος ΔΕΠ της αρεσκείας τους.

Αρκετοί εκφράζαμε διαφωνίες με αυτή τη ρύθμιση, αλλά η πλειονότητα των Πανεπιστημιακών και των ΜΜΕ είτε μας προσέδιδε υποτιμητικούς και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, είτε προέβαλλε, όπως συμβαίνει και με το νέο Νόμο 4009/2011,  τον ακόλουθο ισχυρισμό: «οι όποιες αστοχίες του νόμου θα φανούν στο μέλλον και θα υποδειχθούν για να διορθωθούν. ΄Ετσι γινόταν στο παρελθόν, έτσι θα γίνεται και στο μέλλον». Με αυτό το σκεπτικό, ας περιμένουμε άλλα τριάντα χρόνια, ώστε να διαπιστώσουμε τις ζημιές που θα επιφέρει ο νέος Νόμος με την κατάργηση δοκιμασμένων και  πετυχημένων ακαδημαϊκών και διοικητικών δομών του Πανεπιστημίου με στόχο “την αποτελεσματική διοίκησή του” και πάνω στα ερείπια να κτίσουμε το νέο λαμπρό Πανεπιστήμιο στο μισό του 21ου αιώνα με νέα “μεταρρύθμιση”. 

     Τι πραγματικά χρειαζόταν να γίνει: α) Να περιοριστεί δραστικά  η συμμετοχή των φοιτητών από όλα τα όργανα Διοίκησης και οι φοιτητές να ασχοληθούν με τις σπουδές τους. Ο νέος νόμος το προβλέπει.

   β) Να αξιολογούνται περιοδικά όλα τα μέλη ΔΕΠ, ακόμα και οι Καθηγητές πρώτης Βαθμίδας. Ο νέος νόμος το προβλέπει.

  γ) Να ρυθμιστεί το θέμα του ασύλου. Ο νόμος προβλέπει την κατάργησή του. Χωρίς όμως την ταυτόχρονη θεσμοθέτηση Πανεπιστημιακής Αστυνομίας ή χρήσης πραγματικών έμπειρων φυλάκων αμφιβάλλω ότι θα μπορέσει να εφαρμοστεί ο νόμος στο σημείο αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τις αντιδράσεις Πανεπιστημιακών και φοιτητών.

  δ) Να περιοριστεί ο αριθμός των μελών στα διάφορα συλλογικά όργανα διοίκησης των Α.Ε.Ι., για να έχουν περισσότερο χρόνο τα μέλη ΔΕΠ να ασχολούνται με τα καθήκοντά τους. Στο σημείο αυτό, αντί ο νομοθέτης να ακολουθήσει μια μέση οδό, φθάνει στο άλλο άκρο, και ουσιαστικά στις περισσότερες περιπτώσεις διορίζονται μονοπρόσωπες αρχές με τρομακτικές υπερεξουσίες, χωρίς τη συμμετοχή των Πανεπιστημιακών.

Πέρα από αυτά, αντί ο νομοθέτης να σεβαστεί ότι σωστό είχε ο προηγούμενος νόμος, ανατρέπει ριζικά όλο το θεσμικό πλαίσιο, προκαλεί αναστάτωση, ανασφάλεια, κατήφεια στα μέλη ΔΕΠ, γιατί γνωρίζουν ότι ακόμα και αν εφαρμοστεί ο νόμος θα απαιτηθεί μακρός χρόνος και κόπος, σε βάρος του κύριου σκοπού (που είναι η έρευνα και η διδασκαλία).

Στα περισσότερα ΜΜΕ προβάλλεται ο λανθασμένος ισχυρισμός ότι το κατεστημένο του Πανεπιστήμιου (φοιτητές και Πρυτάνεις) αντιδρούν στην εφαρμογή του Νόμου. Ο νόμος  1268/1982 παρείχε  ελπίδες σε πολλά μέλη της Πανεπιστημιακής κοινότητας  ότι θα εξελιχθούν. Ο νέος νόμος δεν παρέχει καμιά ελπίδα, αλλά μόνον αβεβαιότητα για το μέλλον τους. Κατά συνέπεια, δεν είναι παράξενο που μόνον ελάχιστα μέλη της Πανεπιστημιακής κοινότητας, και κυρίως όσοι εργάστηκαν σε Αμερικάνικα Πανεπιστήμια, είναι οι υποστηρικτές της νέας δομής του Πανεπιστημίου. Σύμφωνα μάλιστα με το έγκυρο περιοδικό Nature του Σεπτεμβρίου ο νέος νόμος έγινε για να προσελκύσει Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού. Με τον σημερινό μισθό 2.000 ευρώ ενός Καθηγητή πρώτης βαθμίδας με θητεία 25 ετών κανένας δεν πρόκειται να έλθει. Επιπλέον, οι συνάδελφοι αυτοί λησμονούν τις οικονομικές και λειτουργικές δυνατότητες ενός Αμερικανικού Πανεπιστημίου, που δεν έχει καμιά σχέση με την γκρίζα σημερινή ελληνική οικονομική και διοικητική πραγματικότητα, όπου – σε πολλές περιπτώσεις- ο Καθηγητής  ασχολείται από τα καθήκοντα του κλητήρα, της γραμματέως και φυσικά του δασκάλου και του ερευνητή.  

Ως γενετιστής θα έλεγα, ότι ωσάν οι συντάκτες του νέου νομοσχεδίου να έπαθαν μια μαζική γενετική μετάλλαξη και από εκεί που το 1982 είχαν θεσμοθετήσει, όπως έλεγαν,  ένα  απόλυτα Δημοκρατικό Πανεπιστήμιο, σήμερα εισάγουν ένα απόλυτα Ολιγαρχικό  και Συγκεντρωτικό Πανεπιστήμιο. Ας συζητήσουμε  μερικές από τις πολλές  θεσμικές αλλαγές που θα οδηγήσουν στη λειτουργική δυσλειτουργία, αποδιοργάνωση του Πανεπιστημίου και κατά συνέπεια στην υποβάθμιση των παρεχόμενων σπουδών. 

    1) Το νομοσχέδιο προβλέπει ως ανώτατο όργανο για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ένα Δεκαπενταμελές Συμβούλιο που αποτελείται από 8 μέλη καθηγητές, έναν φοιτητή και 6 εξωτερικά μέλη. Αυτό θα επιλέγει τον Πρύτανη και τους Κοσμήτορες των Σχολών. Επιπρόσθετα,  επιλέγει τον Πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ. της Ανώνυμης Εταιρείας που θα διαχειρίζεται τα ερευνητικά κονδύλια του Πανεπιστημίου. Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.  είναι ένας από τους αναπληρωτές του Πρύτανη (οι οποίοι δεν εκλέγονται αλλά ορίζονται από τον Πρύτανη και εγκρίνονται από το Συμβούλιο). Με απλά λόγια, οι καθηγητές που μοχθούν να φέρουν χρήματα από άκρως ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα δεν θα έχουν λόγο για τη διοίκηση του φορέα διαχείρισης των ερευνητικών τους κονδυλίων….

    2) Η σύγκλητος έχει κυρίως γνωμοδοτικές αρμοδιότητες και περιορίζεται κυρίως σε θέματα εκπαίδευσης και απλώς διατυπώνει γνώμη προς το Συμβούλιο. Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου συμμετέχει στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου του Ιδρύματος χωρίς ψήφο, ενώ ο φοιτητής έχει δικαίωμα ψήφου. 

   3) Η σύγκλητος αποτελείται από τον Πρύτανη, τους διορισμένους Κοσμήτορες,  εκλεγμένους από τη Γ.Σ. της Σχολής αντιπροσώπους καθηγητών, 3 φοιτητές  που όλοι έχουν δικαίωμα ψήφου. Στην ουσία πρόκειται για διορισμένη και όχι εκλεγμένη διοίκηση. Μάλιστα, ο Πρύτανης ορίζει, για την υποβοήθηση του έργου του, καθηγητές αναπληρωτές του έργου του, οι οποίοι συμμετέχουν στη σύγκλητο χωρίς δικαίωμα ψήφου. Οι αναπληρωτές του Πρύτανη, με σημαντικό έργο και διαχείριση εκατομμυρίων ευρώ, δεν θα έχουν δικαίωμα στη λήψη των αποφάσεων, αλλά θα εφαρμόζουν τις αποφάσεις της συγκλήτου και του συμβουλίου. 

Εκφράζονται σοβαρές επιφυλάξεις αν το δυαρχικό σύστημα διοίκησης, και κυρίως τα πρόσωπα που θα τα στελεχώσουν, θα μπορέσουν να ανοίξουν τα Πανεπιστήμια στην Κοινωνία και οι διαμάχες τους δεν θα αποτελέσουν τροχοπέδη στη λειτουργία των Α.Ε.Ι.

   4)  Ο διορισμός των  Κοσμητόρων από το Συμβούλιο  αλλάζει ριζικά την καθημερινή πραγματικότητα κάθε μέλους ΔΕΠ και φοιτητή. Για παράδειγμα, όλα τα θέματα που επιλύονται σήμερα στα πλαίσια των  6  Τμημάτων της Σχολής Θετικών Επιστημών (Φυσικής, Χημικού, Μαθηματικού, Βιολογίας, Γεωλογίας, Πληροφορικής), θα τα αποφασίζει πλέον ο Κοσμήτορας ή Κοσμητεία της Σχολής που αποτελείται από 3 εκλεγμένους - από τη νέα Γενική Συνέλευση της Σχολής - Καθηγητές και 1 φοιτητή. Μερικές από τις αρμοδιότητες που τον κάνουν πανίσχυρο είναι αυτές που απορρέουν από το άρθρο 9, παρ. 5  δηλαδή συγκροτεί, μετά από γνώμη της Κοσμητείας, τις επιτροπές επιλογής, εξέλιξης, ανανέωσης και αξιολόγησης των καθηγητών και υπηρετούντων Λεκτόρων. Επιπρόσθετα, η διαδικασία κρίσης που μπορεί να γίνει με τηλεδιάσκεψη, δεν προβλέπεται να είναι ανοικτή σε κανένα συλλογικό σώμα, Τμήμα ή Σχολή, όπως είναι ανοικτή και στο κοινό σήμερα. Δύο είναι τα εύλογα ερωτήματα:

•             Θα έχει ο Παντοδύναμος διορισμένος Κοσμήτορας τη συμπαράσταση των 100 ομότιτλων μελών ΔΕΠ της Σχολής Θετικών Επιστημών ή θα απορριφθεί ως ξένο σώμα;

•             Θα έχει ο διορισμένος Κοσμήτορας, π.χ. Φυσικός, την  επιστημονική επάρκεια για να ορίσει τις σωστές επιτροπές κρίσης για εξέλιξη μελών ΔΕΠ της Πληροφορικής ή της Βιολογίας ή των Μαθηματικών;

    Ένα μονοπρόσωπο όργανο δηλαδή θα έχει υπερεξουσίες, τις οποίες έως τώρα διαμοιράζονταν οι εκλεγμένες Γενικές συνελεύσεις 6 τμημάτων της Σχολής Θετικών Επιστημών. Ακόμα και πριν από το νόμο 1268/1982, ο Κοσμήτορας εκλέγονταν από τους Καθηγητές της Φ.Μ.Σ. και η εξουσία ελέγχονταν από  30 περίπου καθηγητές.  ΄Όλα αυτά δείχνουν ότι ορθώς αρκετοί βουλευτές επέμεναν ότι ο Κοσμήτορας θα πρέπει να εκλέγεται από τα μέλη ΔΕΠ της Σχολής. Μοιραία λοιπόν οι τύχες του Πανεπιστημίου επί τέσσερα χρόνια και χωρίς κανένα έλεγχο, θα καθορίζονται κυρίως από διορισμένες μονοπρόσωπες αρχές. Το πρόβλημα αφορά στο Α.Π.Θ. κυρίως τις πολυτμηματικές σχολές, π.χ. Σχολή Θετικών Επιστημών, Φιλοσοφική και Πολυτεχνική και όχι τις μονοτμηματικές Σχολές, όπως είναι η Κτηνιατρική.

   5) Με την εφαρμογή  του Νόμου καταργούνται οι υφιστάμενες Σχολές, τα υφιστάμενα Τμήματα μεταμορφώνονται σε προγράμματα σπουδών και καταργούνται οι Τομείς των τμημάτων. Με απλά λόγια επέρχεται θεσμική κατεδάφιση των ακαδημαϊκών και διοικητικών μονάδων του Πανεπιστημίου. Τα προγράμματα σπουδών (δηλαδή τα 6 Τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών του σημερινού θεσμικού πλαισίου), οργανώνονται ή καταργούνται μετά το μεταβατικό στάδιο του ενός έτους με απόφαση του Πρύτανη, εισήγηση της Κοσμητείας, γνώμη της Συγκλήτου και έγκριση του Συμβουλίου.  Τα μέλη ΔΕΠ των 6 Τμημάτων παύουν να έχουν λόγο ακόμη και σε βασικά ακαδημαϊκά ζητήματα, όπως το πρόγραμμα σπουδών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Πρόγραμμα Σπουδών προετοιμάζεται από ειδική επιτροπή στην οποία συμμετέχει ο Κοσμήτορας και αποτελείται από πέντε καθηγητές της Σχολής και τον Διευθυντή του Τμήματος. Απλώς ζητείται η σύμφωνη γνώμη της Γ.Σ. του Τμήματος. Το μόνο δικαίωμα που έχουν μέσω της Συνέλευσης του Τμήματος είναι ο ορισμός των διδασκόντων των μαθημάτων του Προγράμματος Σπουδών. Ποιος λοιπόν θα υλοποιήσει τα προγράμματα σπουδών; Ποιος θα φροντίσει για τη διεξαγωγή των εργαστηρίων και των υλικών που απαιτούνται; Καλή είναι η μεταφορά των Αμερικανικών προτύπων στην Ελλάδα, αλλά ας έρθουν και οι κατάλληλες οικονομικές, διοικητικές και τεχνικές συνθήκες. Στις ΗΠΑ σημειώνεις σε ειδικό έντυπο τα αναλώσιμα υλικά και το επόμενο πρωί τα έχεις. Στην Ελλάδα θα πρέπει να υποβληθεί εγγράφως αίτηση, να εγκριθεί από την Πρυτανεία, την αρμόδια οικονομική υπηρεσία ελέγχου, να αγοραστούν τα υλικά, να γίνει απόδοση και να πάρει ο προμηθευτής τα χρήματά του μετά από τουλάχιστον δύο μήνες. Ποιος από τα 500 μέλη της Σχολής Θετικών Επιστημών θα φροντίζει για την οικονομική και εκπαιδευτική λειτουργία των εργαστηρίων και των μαθημάτων; Ακόμη σπουδαιότερο, ο νέος νόμος καταργεί τους Τομείς και στη θέση τους υπάρχει πλέον το απόλυτο θεσμικό κενό βασικής λειτουργικής ακαδημαϊκής και εκπαιδευτικής μονάδας.

  6)  Οι ελάχιστες προϋποθέσεις για την εκλογή σε θέση  Καθηγητή ακόμη και πρώτης βαθμίδας είναι η κατοχή διδακτορικού διπλώματος. Οι υπόλοιπες προϋποθέσεις θα καθοριστούν μελλοντικά…. και θα μπορεί να διαφέρουν από Α.Ε.Ι. σε Α.Ε.Ι. Η ρύθμιση αυτή όχι μόνον δεν θα αναβαθμίσει, αλλά θα υποβαθμίσει τα προσόντα ενός ατόμου για να εκλεχτεί στη βαθμίδα του Καθηγητή.

    Επίλογος. Οι ριζικές και προβληματικές μεταρρυθμίσεις στα ΑΕΙ επέφεραν ήδη  το πρώτο βλαπτικό πλήγμα στο Πανεπιστήμιο, την ανασφάλεια και την αστάθεια.  Η αστάθεια αυτή από τις άστοχες μεταρρυθμίσεις είναι ότι χειρότερο για την ομαλή λειτουργία στους ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς χώρους.

    Στο σημείωμα αυτό παρουσιάστηκαν μερικές μόνο από τις  πολλές προβληματικές ρυθμίσεις του νέου νόμου που θα οδηγήσουν σε αδυναμία λειτουργίας των Πανεπιστημίων, λόγω της διάλυσης βασικών ακαδημαϊκών και διοικητικών μονάδων. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η Βουλή των Ελλήνων θα πρέπει άμεσα να φροντίσει να βελτιώσει πολλές από αυτές τις αμφιλεγόμενες ρυθμίσεις του νόμου, πριν ο νέος νόμος επιφέρει την οριστική παράλυση του Ελληνικού Πανεπιστημίου και τη σημαντική υποβάθμιση της παρεχομένης εκπαίδευσης και διεξαγόμενης έρευνας.